Engelandspel

Nee, dat gaat niet lukken, was het eerste wat in mij opkwam toen ik het thema van de diapresentatie zag. Dat gebeurde nu eenmaal net in de jaren voordat ik het licht in de Schilperoortstraat aanschouwde.
Met de schaarse verhalen die mijn vader me later vertelde, is het ook ondoenlijk om me zo wie zo aan de oorlogstijd te wagen. De enige tastbare herinneringen aan die slechte periode in onze geschiedenis was de schuilkelder vlak bij de Marnixschool op de Voornsevliet en die herinnering is al vaag genoeg. En uiteraard de grote koperkleurige hulzen die af en toe nog bij de Waalhaven werden gevonden.

Tja, dan was er natuurlijk dat spannende boek of liever gezegd de trilogie van K. Norel met de titel Engelandvaarders. Evert een gereformeerde jongen uit Urk en Jan een atheïstische socialistische jongen uit Rotterdam nemen dienst bij de vijand teneinde op deze wijze de wijk te kunnen nemen naar het vrije Engeland. Dat was verraad in de ogen van de familie, maar later bereiken ze toch Engeland en zet het verhaal zich voort in nog 2 delen waarin allerlei spannende zaken gebeuren en de echte toedracht boven water komt. Er verschenen dus 3 delen: Vogelvrij - Vuur en Vlam en tenslotte Verzet en Victorie. Ik vermoed dat ik ze verslonden heb, net als reis door de Nacht van Anne de Vries. Boeken die je een beetje het drukkende gevoel van de oorlog meegaven, maar die je natuurlijk nooit de realiteit van al die ellende echt liet meemaken.
Wat wel realiteit was dat Engeland juist door de oorlog de status van hardnekkig, eigenzinnig en apart wellicht ongevraagd of misschien toch wel juist gewild kreeg toebedeeld door het continent.
Die 3 elementen zijn bijna symbool voor het huidige eiland wanneer we getuige zijn van de worsteling die momenteel plaatsvindt. Brrrr-exit. Het lijkt wel of het verzet van het gespleten Engelse pro- en antidemonstranten diezelfde elementen kenmerkt. Nog sterker er zijn Engelse burgers die bijvoorbeeld de nationaliteit kozen van het land waar ze merendeels vertoeven. In elk geval is het stukkie Noordzee wat ons scheidt van Groot-Brittannië in die dagen belangrijk geweest ook voor onze vrijheid. Vroeger spande de Britten een kettinkje rond hun hoofdstad ter verdediging, maar onze blauw geruite Michiel kreeg in zijn dagen in 1 dag voor elkaar wat Hitler en zijn

oorlogsmachine in 5 jaar nog niet voor elkaar kreeg.
Het lijkt wat spottend tegenover onze westerburen, maar voor mijn werk reisde ik menigmaal naar Londen en omstreken, om daar tot de conclusie te komen dat ze inderdaad iets anders in elkaar staken. In die achterliggende jaren vond ik de sfeer op de diverse kantoren waar ik kwam nog redelijk feodaal. Maar onderweg ernaartoe genoot ik van de lange ritten in de taxi naar de plekken van bestemming. Daar ontmoette ik de ‘gewone’ man, gezellig keuvelend en altijd nieuwsgierig waar je vandaan kwam. Vaak naast het taxichauffeurschap had de echtgenote een pub aan huis. Hard Labour to survive. Het landschap vond ik altijd heerlijk, langgerekte heuvels en nog overal holle wegen. Zo nauw dat je blij mocht zijn dat er een statig huis met een oprijlaan langs lag, waar je even de ingang als vluchtheuvel kon gebruiken. Tja en overal was je populair en was de benadering amicaal: ‘Thanks mate’ of ‘Hi love’. ‘You’re welcome love’ gaf je een thuisgevoel en zo ontwikkelde zich de openbaring dat niet alle Engelse heren met paraplu en bolhoed en lange zwarte mantel zich van A naar B begaven. Buiten de toch ook wel aanwezige eigenaardigheden vind je in Engeland ook veel schoonheid. Ruige kusten, Devon, Cornwall, the Lake district. All lovely places, mate!
Er zijn dus veel meer goede redenen om eens naar Engeland te varen. Op een veel prettigere wijze dan ‘Wir fahren gegen Engeland’. Dat stamt trouwens uit de eerste Wereldoorlog 14-18 en niet uit WOII en was bovendien een Matrozenlied. Mijn lieve vader vond de bezetting afgrijselijk, maar een positief ding dat hij ooit noemde was dat die Duitsers wel zingen konden. Dat hoorde hij als ze vanuit de Marnixschool door de Schilperoortstraat marcheerden. Grappig dat ze dan later toch Heintje en Jantje Smit nodig hadden om hun muzikale honger te stillen.
Eigenlijk is het nog steeds onwezenlijk dat je in 1946 in diezelfde straat wordt geboren totaal geen weet hebbend dat een heel dik jaar daarvoor de vijand nog gestationeerd was. Nog sterker dat circa 10, 11 jaar later langzaam doorsijpelt wat er toch zo redelijk kort terug ons land was overkomen. Tja, we wisten langzamerhand dat Duitsers scheldnamen hadden en Duitse autonummerplaten in de buurt van de Maastunnel aversie opriepen, want “ze kwamen zeker kijken, wat ze in Rotterdam hadden aangericht”. Ook drong traag door dat die en die buurman ‘fout’ was geweest in de oorlog. Maar wat fout was, werd pas heel veel later duidelijk. Ook dat er verschil was. Dat van die ‘foute’ mensen er veel op een politiek dwaalspoor waren geraakt, maar geen mensen hadden verraden, terwijl anderen echt heulden met de vijand. Zo ongeveer in klas vijf en zes van de lagere school, de zolderruimte van de Prins Willemschool werd er meer helderheid geschapen.

Zwart wit films van marcherende Duitsers, geschreeuw van een geüniformeerd mannetje en een luidkeels joelend publiek dat echt geloofde dat de toekomst veel beter zou worden. Dat laatste werd nog bewaarheid ook door het Wirtschaftswunder. Een wrange beloning als resultaat van een ware hel waarin waar miljoenen mensen het leven verloren. En met de jaren naar volwassenheid en verder werd steeds meer duidelijk wat zich had afgespeeld in de vijf jaren voor je kleuter-peutertijd. De 4 mei herdenkingen kregen opeens met het groeien der jaren meer betekenis en dat werd natuurlijk versterkt door de steeds beter wordende communicatiemiddelen en het steeds meer opduikende historische materiaal. Een groeiend besef dat er laffe mensen en heldhaftige mensen waren die door diverse rollen in het grote spel de geschiedenis maakten. Daarnaast natuurlijk ook heel veel bijrollen van mensen van wie de dappere prestaties steeds groter werden naarmate de jaren vanaf de vredesdatum verder groeiden. Wat altijd zal blijven, zijn al die slachtoffers die nooit de gelegenheid kregen hun verhaal te vertellen, geen kans kregen echtgenoot, echtgenote, vader of moeder, oma of opa te worden of met het verstrijken der jaren daarvan eventueel lang van te genieten. Het maakt het daarom elk jaar weer meer duidelijk dat erbij stil moet worden gestaan al wordt het meer dan een eeuw geleden. Al was het maar om de kwaadwilligen in deze wereld duidelijk te maken dat je kunt vernietigen en moorden wat je wilt, maar dat het gedachtegoed, de hunkering naar liefde, naar eerlijkheid niet uit te roeien valt, zolang we maar blijven vasthouden aan onze herdenkingen met de opdracht daarbij kristalhelder te maken waarom het zo belangrijk is. Het alleszins belangrijk is. Wat prijs ik me gelukkig dat ik al meer dan 72 en een half jaar mocht beleven wat leven in vrede is. Natuurlijk, ik ben niet gek, en weet ik van en zie ik ook de verschrikkingen op ander minder gelukkige plaatsen in de deze rusteloze wereld. Al die dwaze ontregelaars om eigen macht maar zeker te stellen, niets ontziende systemen alles voor het eigen heil.

Met enige onrust, kan ik niet ontkennen, volg ik de verschuivingen in ons eigen landje, ontevredenheid, meningen die totaal verschillen, mensen die tegen elkaar worden opgezet, vermeend onrecht, ach noem het maar op. Natuurlijk maakt iedereen zich wel eens schuldig aan een op hol geslagen mening, maar juist in de tijd van 4 en misschien juist ook die van 5 mei probeer ik me te verplaatsen in de gevoelens van springende en juichende mensen die beseften dat de ketting van het beknellende fenomeen oorlog gebroken was en men weer kon gaan en staan waar men wilde. Vrijheid groter goed is toch nauwelijks denkbaar? Vrij ademen zonder hem in te houden met de angst dat de vijand je hoorde. Er zijn honderden voorbeelden te verzinnen om te beschrijven waarom vrijheid zo ongelofelijk kostbaar is en even zoveel voorbeelden waarnaar ontevredenheid en chagrijn leidt. Natuurlijk ga ik mijn persoonlijke hersenspinsels niet misbruiken om bepaald politiek gedachtegoed te bekritiseren of om mijn eigen gedachtegoed te ventileren. Ik mag toch aannemen dat in de maand mei en al die maanden die erna komen men zelf kan beoordelen hoeveel vrede of in vrede leven waard is. Een ding is zeker, hier mag je stemmen, hier mag je een voorkeur bekrachtigen met een potloodpunt zonder levensgevaar.

En dan kom je via via toch bij het onderwerp in mei het ‘Engelandspiel’, een spel m.b.t. geheime diensten en ben ik benieuwd of daar licht in de duisternis wordt geworpen omdat het voor mij althans op dit moment niet duidelijk is wat betreft de geheimzinnigheid rond dit stukje verleden. In oorlogstijd is het nergens vredig en goed en/of aangenaam en al zeker niet bij de geheime diensten. Spanning, zelfcontrole, liefde voor de natie, moed, zomaar wat losse flodders, maar waarschijnlijk allemaal onderdeel van het spel dat gespeeld wordt. Trouwens ook in vredestijd, me dunkt. Een duistere wereld, maar naar ik mag aannemen ten behoeve van de veiligheid van het land waarbij men dient.
Het zal ongetwijfeld heel veel met politiek te maken hebben of staat het er nog boven? Wordt het gestuurd door de politiek of is het ‘tot algemeen nut instelling’ door allen gesteund?
Geen idee. Misschien is het wel verstandig het allemaal niet te weten…
HW