REIS DOOR DE TIJD

Wie heeft er nooit van gedroomd een reis door de tijd te kunnen maken? Willy Wortel in de Donald Duck, professor Barabas in Suske en Wiske. De striptekenaars van studio Walt Disney en Willy Vandersteen verwezenlijkten een machine waar veel mensen van dromen, een stapje terug of een stapje vooruit maken in de tijd.

Eventjes tussen de Batavieren ons land binnenvaren of vanuit een veilige grot de mammoet observeren. Het zal fantasie blijven omdat het niet mogelijk is… maar ja, wie dacht er ooit met zijn tante Mien in Australië te kunnen praten en haar nog duidelijker te horen dan de buurvrouw een huis verder? Nog sterker via Skype op je laptopje in haar huiskamer of keuken te kijken?
Zo van: “Pas op tante Mien, je stoofpeertjes branden aan!” Er is dus nog hoop!

Gelukkig zijn er al bepaalde manieren om terug te kijken in het verleden. Die goeie ouwe foto’s maken het mogelijk een tijdsbeeld te creëren. Daarvoor moesten we het hebben van de artistieke gaven van kunstenaars, die realistische straatbeelden en taferelen maakten.
Je eigen leven in beeld brengen hetzij op schrift of als je met wat talent gezegend bent, via tekeningen, is ook nog te realiseren. Bij grootvader en overgrootvader vallen er al heel wat zwarte gaten en ben je blij dat er al een vroeg ’rijk’ familielid was die gezegend was met een Kodak camera en daarvan gretig gebruik maakte. Halverwege de 19e eeuw werd het steeds gebruikelijker.
Zodoende is het mogelijk een en ander te reconstrueren dat een ‘mogelijk’ tijdsbeeld schept al dan niet vergezeld van een geschreven verklarende tekst. Vaak vult de fantasie de ontbrekende elementen vanzelf aan. Wanneer ik dan Charlois in dat reconstrueren betrek, beleef ik toch enigszins het leven van voor mijn tijd.
Van mijn overgrootvader weet ik niets, van mijn grootvader het laatste deel van zijn leven wel. Hij was ook de enige grootouder die ik mocht meemaken. Zijn vrouw overleed toen ik nog een onschuldige baby was. De grootouders van moeders kant overleden al voor mijn levenslicht.
Veldarbeider, boerenknecht, maar ook wel een job in een cementfabriek waren voor het merendeel het beroep van mijn vaders vader. Waar werk was, streek opa met zijn gezin neer en aangezien het eindresultaat van een vruchtbare samenwerking met oma op 10 bleef steken, is het denkbaar dat de zoveelste verhuizing een aardige exercitie was. Stom, denk je dan dat je je eigen vader nooit hebt gevraagd hoe zo’n mini-volksverhuizing nou plaatsvond. Vermoedelijk zo in het eerste kwart van de 20e eeuw toch met handkarren of een paardenwagen. Rond 1900 werd neergestreken in Feijenoord en daarna Hillesluis. Ook enige plekken met een agrarisch karakter zoals Berkel en Rodenrijs, de Zinkweg bij Oud Beijerland, werden bewoond. Uiteindelijk belandde het gezin aan de Kromme Zandweg in een klein arbeidershuis en na een korte stop aan de Rijsdijk nabij Rhoon in de Bakkerstraat om even voor WOII in de Zuidhoek terecht te komen. Toen waren er al veel kinderen de deur uit en over Charlois uitgezwermd… Hoewel dat laatste is een groot woord omdat ze nogal vrij dicht bij elkaar woonden. Voordat ze de Pleinweg overstaken naar Oud Charlois woonden er enkelen in de Tarwebuurt. En ook daar woonden ze op loopafstand van elkaar. Gelukkig maar voor mijn kleine beentjes die vrijwel mijn gehele leven bij voorkeur alleen rond de as van mijn fietstrappers cirkeltjes draaien.

Denk niet, weet niet, geloof niet dat een van mijn vele ooms en tantes ooit een kroeg bezochten, maar frappant was wel dat een van mijn ooms zeer gecharmeerd was van het groene laken. En aangezien het geen radiosport was en televisie pas in de naoorlogse jaren opgang maakte, mag ik toch, zij het met enige voorzichtigheid stellen, dat hij het spel toch ‘ergens’ moet hebben geobserveerd. Weet bijna zeker dat CJMV Timotheus en gebouwtje Ebenhaëzer in de Gouwstraat of andere christelijke verzamelplaatsen een dergelijke verderfelijke bezigheid geen ontplooiing boden. Maar de genoemde gebouwen kwamen dan ook na 1936 pas in beeld toen ze dichter rond de Oude Kerk gingen wonen. Tenzij … buiten het gezichtsveld van grootvader deze verleiding wat betreft de genoemde cafésport werd geboren en eraan werd toegegeven. Het zal voor immer een familiegeheim blijven.
Verbijsterend is het voor mezelf dat ik in de verste verten (die term moet ik van mijn vader hebben) geen benul heb waarmee mijn ouders of andere leeftijdgenoten zich vermaakten in hun vrije tijd. Sportief gezien kan ik enige ooms herinneren buiten de lijnen van de sportvelden. Slechts van een oom, uiteraard de jongste, kan ik het optreden voor de geest halen binnen de lijnen. Hij mocht doorleren op de mulo en in het keeperstenue van TOG het de aanvallers van de tegenpartij zo moeilijk mogelijk maken. Al zijn andere broers moesten vanaf hun twaalfde werken. Op het land op de zandwagen bij Hoogstad of iets van die gading.  

Zoals zichtbaar op een van die oude foto’s was mijn grootvader vaardig met de. Een ouwe oud-Charloisser vertelde me eens dat mijn opa een keihard werkende en bijzonder Godvruchtige man was, die op de Charloisse Lagedijk met zijn vlijmscherpe gereedschap bij wijze van spreken het gras en ander gewas voor de voeten van de welvarende boeren wegmaaide. Of dat onder de koperen ploert of onder geopende hemelsluizen was, deerde hem niet. Ook uit overlevering begreep ik dat Jehova’s getuigen graag bij hem over de vloer kwamen vanwege zijn diepgaande kennis van de Bijbel. Overtuigen konden zij hem niet, of hem dat wel gelukte, werd er niet bij verteld, maar de NH-kerken zaten in zijn tijd wel verdacht vol. Vers in mijn herinnering ligt me nog wel de grote Bijbel met sloten en prachtige etsen die bij hem op tafel lag. Toen hij nog aan de Kromme Zandweg met opoe woonde, moet hij in de verte de toren van Barendrecht hebben gezien. Nu niet voor te stellen, maar gezien het vlakke polderlandschap, voordat Zuidwijk en Pendrecht verrezen, lijkt me dat toch niet onaannemelijk. Zijn jongste zoon werd daar in 1921 geboren en die moet dat tafereel eens aan zijn oudste zoon, mijn neef dus, hebben verteld, want zo kwam het mij ter ore. De polders ‘Charlois’, ‘Meester Arend van der Woudesland’ en de polder ‘Binnenland’ waren nog vrij van flatgebouwen. De Kromme Zandweg moet nog een echte zandweg geweest zijn en de molen nog volop gemalen hebben. Mijn vader trouwde een rasechte dorpelinge uit Rhoon en volgens zijn zeggen destijds heeft hij over de Groene Kruisweg gelopen toen deze nog niet geasfalteerd was. Of deze weg in zijn verlovingstijd toen al Groene Kruisweg heette durf ik niet te zeggen, omdat de huidige weg pas aangelegd is tussen 1930 en 1934 en zijn naam dankt aan de gelijknamige vereniging die op Voorne en Putten was gevestigd. Mijn vader was toen 24 en trouwde in 1932.  In mijn herinnering had hij het over een grintweg die het riviertje de Koedood kruiste. Wikipedia vertelt mij dat deze Groene Kruisweg met zijn 34 kilometer na de Van Heemstraweg, thans het tracé van de N322, langs de Maas bij Dreumel, de langste weg in Nederland is met één doorgaande straatnaam. Dat dan weer wel. Die zilveren plak hebben we dus mooi te pakken. In elk geval liep hij naar zijn ‘meissie’ een paar kilometer verderop. Kom daar nog maar eens om.
Zelf liep ik in mijn verlovingstijd niet naar mijn meissie, maar pikte lijn 2. De terugweg liep ik dan weer wel, rond 12 uur ’s nachts, richting Charlois want half 12 was onverbiddelijk de afleveringstijd wat betreft het kostbaarste bezit van mijn latere schoonvader. Vervelend was dan altijd dat ik langs café Karel de Stoute moest, waar de lokroep van klikkende biljartballen en luidruchtig gekrakeel je ‘dwongen’ even aan te wippen

Wanneer ik mij in mijn prilste jaren, ergo na de oorlog, aan de Schulpweg nog kan herinneren, hadden zijn eigen verdedigers het ook niet gemakkelijk, wanneer hij hen luidkeels toeschreeuwde op te letten en hijzelf veel te veel het geveterde leder weg moest stompen.
Men speelde mijns inziens ook tegen stevige ‘boeren’ of anders gezegd ‘elftallen van de eilanden’ en af en toe vlogen je de kluiten rond de oren. We stonden dikwijls tussenin, ergo tussen twee velden. Op het ene speelde dan TOGR en op het andere ZWSH. Niet gemakkelijk, want mijn zwager speelde bij de zwart-shirts. Vandaar de neutrale plek tussen de doelen. Een grandioze tijd, want op die Schulpweg heb ik heel wat uren doorgebracht op de zaterdagen. Tot ik zelf kennis kon maken met de koudwaterkranen, als aspirant, maar dan op de woensdagmiddagen, bij ene mijnheer Kraak van TOGR.
Nog steeds heb ik heimwee naar die ouwe houten kantine met zijn flipperautomaat en de gevulde of roze koeken. Het feit dat je fiets daar nog bewaakt werd door een man die een soort van lootje rond je spaken draaide. Soms een spectaculaire vechtpartij wanneer er weer eens een supporter door het lint ging vanwege een scheidsrechterlijke dwaling. Zelfs ‘vlaggers’ (die had je toen meer dan vloggers) gingen zich daar menigmaal aan te buiten, wanneer hun opgestoken vlaggetje (te vaak terecht vanwege hun thuisvlaggen) genegeerd werd.
Dan werd de scheids in kwestie door een paar verstandige mensen omringd en midden tussen heetgebakerde joelende en scheldende ‘supporters’ naar de kleedkamer begeleid.
Gelukkig stonden de hoge bomen merendeels buiten het voetbalterrein anders was een lynchpartij niet ondenkbaar geweest. TOGR had voor het Schulpweg tijdperk nog even een knollentuin op de hoek van de Boergoensevliet, Kromme Zandweg gehad. Daar moet aan het einde van de oorlog nog een wedstrijd zijn gespeeld tussen Canadezen en misschien een selectie van TOGR(?). Er zijn een paar filmbeelden van waarop een hele rij militaire voertuigen tegen het verkeer in geparkeerd stonden op de Boergoensevliet. Dat moet nog een periode zijn geweest dat de onderranden van de broek de boorden van de kousen ontmoetten. De uitslag is me onbekend en wie zou het nu nog kunnen weten? Iemand ouder dan toch zeker zo’n 80 jaar?
Ook weer van de vertellingen begreep ik dat vader en moeder in 1932 trouwden en dat het onmiddellijk ‘erremoeie’ was. Mijn vader zat door de malaise vrijwel gelijk in de steun. Dat was een strop want nog geen jaar later werd de eerste extra-aardappeleter al geboren. Eetster moet ik in dit geval zeggen.
Pa moet net als zijn oudste broer als voerman hebben gewerkt op een wagen van de firma A. Hoogstad. Vreemd genoeg kan ik daar geen jaartallen aan knopen, want ook is hij uiteindelijk bij de RDM als expeditie-knecht terecht gekomen, waar hij met een onderbreking ook in de oorlog heeft gewerkt. Ik wou dat ik een oude ‘WEK’ had, waarin op een gegeven moment zijn jubileum van 25 jaar dienstverband vermeld heeft gestaan. Dat heb ik meegemaakt omdat hij toen een Philips radio kreeg, die zolang-ie er stond gekraakt heeft. Dus voor 1963 moet pa dus al 25 jaar bij de RDM gezeten hebben.            
De WEK en WEKKER kregen we thuis. Ik citeer hier even het Internet: De personeelsvereniging van de RDM en de NW heette W.E.K., een afkorting van "Werkplaats en Kantoor" en ook van "Wetenschap en Kunst". Met eerst nog even als naam L.E.K. ("Licht en Kracht"), werd ze op 21 april 1944 opgericht en na enige jaren gaf ze een blad voor haar leden uit, dat tot medio 1963 het personeelsblad "De Wekker" heette en daarna het bedrijfsblad "Nieuws van de RDM" werd. Na het faillissement van de "oude RDM" in 1983 ging dit blad "RDM Inzicht" heten. 
Dat wordt spitten, want tot mijn grote verbazing staan al deze bladen op het Internet en zijn ze als pdf-documenten in te kijken. http://www.rdm-archief.nl/RDM-PB/index.html Een geweldige actie mede dankzij Rob Lampen uit Heijplaat! Echter van vaders pensioenjaar 1971 ontbreken een aantal bladen…

Zoals eerder vermeld woonden ooms en tantes voor de oorlog ‘over de Pleinweg’, zoals we thuis plachten te zeggen in de Schilperoortstraat. Rond 1936 was er blijkbaar een mini - familie volksverhuizing. Straten zoals de Zegenstraat, Huismanstraat, Gouwstraat, Schilperoortstraat, Jaersveltstraat en Van Dieststraat werden het domicilie van het gros van de broers en zussen.
De laatste 3 straten waren gloedje nieuw en volgens mijn oudere boer en zus, nog behoorlijk leeg.
Ergo geen auto’s. Zegge en schrijven 1 automobiel. Die behoorde toe aan Cor Kloens, fotograaf met een winkel aan de Maashaven en zoals mij later bleek een fanatieke filatelist. Handkarren, bakkerkerries en paardenwagen met diverse leveranciers zullen wel regelmatig te zien zijn geweest. Die waren er zelfs na de oorlog nog ruim voldoende. Af en toe sloeg er weleens een paard op hol en dat was bloedje link, niet alleen door het snuivende paard, maar ook de

slingerende lading die hij meesleurde. Dapper vond ik die mannen die het paard vlak onder het hoofdstel durfde te grijpen om ze tot kalmte te manen. Veelal prees de langskomende koopman zijn waren luidkeels aan. Dat waren dan gewoonlijk niet de melkboer en de groenteman, maar veeleer de bloemenman of de visboer. Glazenwassers zongen echt op hun ladders. Roken was nog geen doodzonde, maar wel doodzonde, want het leek alsof het bijna een ‘must’ was als je eenmaal de plusfours was ontgroeid en het alpinopetje aan de kapstok bleef hangen. Er waren minstens net zo veel tabakszaken als kruideniers. Veel meer dan vandaag werden loze gevels gebruikt om de rookwaar aan te prijzen, maar dat gold ook voor koffie thee en allerhande zaken. Echte straatspelen in mijn vaders en moeders jeugd waren hoepelen en tollen. Dat laatste werd ook nog in de mijne gespeeld. Niet geheel ongevaarlijk, want soms bleef de tol in het slagtouw hangen en weggeslingerd. Een crime was het soms om de tol in gang te brengen. Af en toe lukte het zelfs vanuit stilstand, maar dan moest de tol met het puntje doodstil geplaatst worden op zo’n wijze dat-ie rechtop bleef staan. Dan een flinke hengst van het touwtje aan een stok tegen het object en hup er achteraan, tenzij je halfbakken sloeg, want dan lag de tol weer zielloos tegen de vlakte.  

Het heeft toch nog best wat jaren geduurd voordat straatspelen schaarser werden. Zelf heb ik er nog ruimschoots van genoten, al was het niet leuk om af en toe ‘de lul’ te zijn, tussen met een bal naar elkaar schietende vrinden. Ach, en de goedzakken waren ook altijd de pineut bij het busje trap. Ook bij het buten. Terwijl wij af en toe als een gek de Jaersveltstraat inliepen en bij het laantje achteraan naar binnen schoten, kon de zoeker tijdenlang aan de beurt zijn, want ging hij te ver van de ‘buut vrij’ af. Dan kon hij weer aan de volgende beurt beginnen. Bij het openluchtmuseum in Arnhem zijn er nog een aantal te beoefenen, maar tegenwoordig vermaakt men zich liever met een tabletje of zoiets. Trouwens niet alleen de jongsten….  In elk geval werd zo het straatbeeld lang bepaald voordat talloze auto’s, fietsen, brommers deze natuurlijke speelplekken lieten terugdringen. Er is nog altijd bij veel ouderen een hang naar die oude tijden waarin fantasie nog een grote rol speelde. Maar deze ‘hangouderen’ zullen zich toch moeten realiseren, dat tijden nu eenmaal veranderen en elke tijd zijn eigen eigen’aardigheden’ met zich mee zal brengen.  Feit is dat de veranderingen nu wel veel en veel sneller optreden. Toch zijn het de mogelijkheden juist, door de tijd heen ontwikkeld, die het mogelijk maken een reis terug te maken aan de hand van beelden en geluid.
Daarvoor was ’t zoals eerder gememoreerd het gesproken en geschreven woord waar men de fantasie op los kon laten, geholpen door kunstenaars die met vaardige hand ook zelfs bijna fotografisch konden schilderen. In het digitale tijdperk wordt het steeds gekker en directer en kunnen we de wereld van overal binnen onze huiskamers bekijken. Je hele leven kan je in beeld brengen op je telefoontje en met een skype verbinding zelfs die van je broer in Timboektoe.
Hans Grootenhuijs gaat in elk geval een bij voorbaat geslaagde reis met de bezoekers komende 1e woensdag in november maken. Het is blijkbaar nog steeds boeiend om zaken uit het verleden gade te slaan. De toekomst is altijd onzeker, wat geweest is, is al zeker gesteld.
HW